Większość Polaków w dalszym ciągu przechowuje swoje oszczędności na lokatach (i kontach) w bankach lub Spółdzielczych Kasach Oszczędnościowo-Kredytowych. Bezpieczeństwo tych środków zapewniane jest nie tylko przez nadzór instytucjonalny ze strony organów państwa, lecz również poprzez gwarancje Bankowego Funduszu Gwarancyjnego (BFG). Nie wiesz, czym jest ta instytucja i jak działa? Nasz artykuł pomoże Ci to zrozumieć.
Dlaczego stworzono BFG?
Zaufanie to w finansach rzecz niezwykle ważna. Minimalny poziom wiary w to, że bank zwróci ulokowane w nim pieniądze, nie powinien nigdy spaść do poziomu, przy którym deponenci udadzą się masowo do kas i poproszą o natychmiastową wypłatę – czegoś takiego nie przetrzyma żadna instytucja finansowa.
Biznes bankowy nie polega bowiem na przechowywaniu banknotów i monet w skarbcu (chyba że mówimy o stosunkowo mało popularnej w naszym kraju usłudze skrytek depozytowych) – pieniądze z kont i lokat zwykle przekształcane są w pożyczki i kredyty lub inwestowane na rynku kapitałowym.
Wiąże się to z pewnym ryzykiem: posiadacz lokaty lub konta może zwykle wypłacić swoje środki praktycznie natychmiast (co najwyżej straci całość lub część odsetek), natomiast bank nie może domagać się zwrotu kredytu w dowolnym momencie. W związku z tym każda instytucja finansowa musi utrzymywać płynną rezerwę, służącą bieżącej obsłudze depozytów. Jeżeli jednak odpowiednio duża liczba właścicieli lokat zgłosi się w jednym czasie po swoje pieniądze (na przykład ze względu na pogłoski o kłopotach banku), środki te mogą okazać się niewystarczające.
Bankructwa instytucji finansowych, wywołane masowymi, często panicznymi wypłatami, były w przeszłości częste i miały przykry zwyczaj „rozlewać się”: spowodowane nimi kłopoty jednego z banków przekładały się na spadek zaufania do całego sektora. To natomiast powodowało szybkie podejmowanie przez klientów depozytów również z tych podmiotów, które nie miały (początkowo) kłopotów z płynnością.
Aby nie dochodziło do podobnych sytuacji, w wielu krajach powołano system gwarancji depozytów. W Polsce najważniejszym jego elementem jest Bankowy Fundusz Gwarancyjny.
Co to jest BFG? Historia i podstawa prawna utworzenia Bankowego Funduszu Gwarancyjnego
Zasady działania BFG reguluje Ustawa z dnia 10 czerwca 2016 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji. Według jej zapisów do najważniejszych zadań BFG należy gwarantowanie środków deponentów, zgromadzonych na rachunkach w bankach i SKOK-ach oraz udział w restrukturyzacji instytucji, zagrożonych niewypłacalnością.
W praktyce działa to następująco: jeżeli bank lub SKOK upada i nie jest w stanie wypłacić deponentom powierzonych mu środków, robi to za niego BFG. Częściej jednak Bankowy Fundusz Gwarancyjny znajduje sposób, by do upadłości nie doszło (to właśnie określane jest jako „finansowanie restrukturyzacji”).
Warto jednak wiedzieć, że nie wszystkie środki, wpłacane do instytucji objętej gwarancjami BFG, są chronione.
Jakie środki chronione są przez BFG w ramach systemu gwarantowania depozytów?
Gwarancjami BFG objęte są środki, ulokowane w bankach krajowych, w oddziałach działających w Polsce banków zagranicznych oraz w SKOK-ach. Mogą one należeć do:
- klientów indywidualnych;
- niektórych typów firm i organizacji (żeby nie było za łatwo – ich lista jest inna w przypadku banków, inna – gdy mówimy o SKOK-ach; szczegółowe informacje na temat podmiotów, których depozyty są chronione w poszczególnych typach instytucji, znaleźć można w artykule samego BFG).
Jaka jest kwota gwarancji BFG?
Kwota gwarancji BFG to wyrażona w złotówkach równowartość 100 tysięcy Euro. Ochroną objęty jest zarówno sam ulokowany w banku/SKOK-u kapitał, jak i odsetki od niego. Gwarancje udzielane są odrębnie dla każdej instytucji finansowej.
Jak działa to w praktyce? Zobaczmy na przykładach.
Przykład 1:
Pan Iksiński zdeponował w jednym banku równowartość 120 tysięcy Euro. Jeżeli instytucja ta upadnie, może on liczyć na wypłatę przez BFG równowartości 100 tysięcy Euro. Kwota odpowiadająca 20 tysiącom Euro nie podlega ochronie. Może być (teoretycznie) zwrócona przez syndyka masy upadłościowej banku, jednak w praktyce szanse na odzyskanie całości środków są niewielkie.
Przykład 2:
Pan Ygrekowski ulokował równowartość 120 tysięcy Euro w dwóch bankach (po 60 tysięcy w każdym). Depozyty te są w całości chronione – w razie upadłości każdej z wymienionych instytucji finansowych pan Ygrekowski może liczyć na wypłatę całości kapitału oraz odsetek od niego.
Uwaga: wysokość kwoty gwarancji dotyczy każdego z właścicieli środków. Jest to istotne na przykład wówczas, gdy zakładamy wspólne konto lub lokatę. Warto oczywiście sprawdzić, jak wygląda to w umowie – bardzo często zdarza się, że za współposiadanie rachunku brane jest pełnomocnictwo do dysponowania nim (w takiej sytuacji chroniona jest standardowa kwota).
Trzeba też zauważyć, że wysokość gwarancji (wyrażona w PLN) uzależniona jest od aktualnego kursu Euro do złotówki. Kwota maksymalnych wypłat w ramach gwarancji jest ustalana na jego podstawie „na dzień spełnienia warunków gwarancji” (czyli na dzień, w którym KNF uzna, że konieczne jest ogłoszenie upadłości banku lub SKOK-u).
Wnioski:
Jeżeli deponujemy większą kwotę w instytucji, która nie budzi naszego zaufania, powinniśmy uważnie śledzić informacje z rynku walutowego.
Ponadto, gdy deponujemy na lokatach kwotę bliską równowartości 100 tysięcy Euro lub wyższą – rozsądnym krokiem jest skorzystanie z usług dwóch (lub większej ilości) banków.
Kiedy kwoty gwarancji BFG są wyższe od równowartości 100 tysięcy Euro?
Kwota gwarancji BFG jest większa, jeżeli na rachunku bankowym przechowywane są środki:
- pochodzące ze sprzedaży mieszkania.
- otrzymane w ramach spadku,
- pochodzące z zadośćuczynień za wyrządzoną kwotę przyznanych na podstawie artykułu 552 KPK.
Czego nie obejmują gwarancje BFG?
Gwarancjami BFG nie są objęte m.in. środki:
- jednostek samorządu terytorialnego,
- zakładów ubezpieczeń oraz funduszy inwestycyjnych i emerytalnych.
Nie możemy również liczyć na wypłatę przez BFG depozytu, którego kwota nie przekracza równowartości 2,5 Euro (jeżeli są to jedyne środki ulokowane w danym podmiocie); można to w sumie zrozumieć – koszty wypłaty zapewne przekroczyły by realną wartość takiego depozytu.
Udział, wkład i wpisowe do SKOK (lub banku spółdzielczego) a gwarancje BFG
A teraz informacja praktyczna dla klientów SKOK.
Każda osoba, która zechce zdeponować środki w jednym z nich, musi wcześniej stać się współwłaścicielem takiej organizacji – wpłacić wpisowe i wkład oraz wykupić co najmniej jeden udział. Zwykle nie jest to znaczący wydatek. Są jednak wyjątki.
Niektóre spośród SKOK-ów, dla podreperowania stanu swoich kapitałów własnych, zachęcają klientów do obejmowania dodatkowych udziałów. Członek spółdzielni, który się na to zdecyduje, może liczyć na pewne profity (na przykład na wyższe oprocentowanie depozytów). Same udziały w Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo-Kredytowej, jak łatwo można się domyślić, nie są objęte systemem ochrony depozytów.
Na marginesie: warto też wiedzieć, że w statucie SKOK może znaleźć się zapis, zgodnie z którym członkowie odpowiadają za straty do wysokości dwukrotności kwoty wniesionych udziałów. Tak było np. w upadłym SKOK Wołomin: członkowie tej Kasy utracili swe udziały, a na dodatek otrzymali od syndyka wezwanie do wpłaty kwoty, odpowiadającej ich wysokości.
Warto więc, zapisując się do SKOK, poprosić o jego statut. Na szczęście powinien on być dostępny w każdej placówce. Na nieszczęście – jest to zwykle obszerny dokument, napisany trudnym językiem, a pracownicy nie zawsze będą palili się, by zaznajomić nas z jego zapisami.
Gwarancjami BFG nie są również objęte udziały w bankach spółdzielczych. Na szczęście w przypadku tych akurat instytucji nie trzeba stawać się członkiem spółdzielni by założyć lokatę lub konto.
Lokaty strukturyzowane – wysokość gwarancji Bankowego Funduszu Gwarancyjnego
Produktami dającymi bankowcom spore zyski (a więc chętnie przez nich sprzedawanymi) są lokaty strukturyzowane.
Można powiedzieć, że są one czymś pośrednim pomiędzy klasyczną lokatą a produktem inwestycyjnym: kwota, jaką uzyskuje deponent na koniec okresu oszczędzania, uzależniona jest zwykle od zachowania konkretnego wskaźnika (na przykład jednego z indeksów giełdowych). Jak wygląda w takiej sytuacji ochrona depozytów?
BFG gwarantuje wpłacony na lokatę strukturyzowaną kapitał. Wypłata przez tą instytucję odsetek jest natomiast niepewna – gwarancje zależą od tego, jak skonstruowana została umowa danego produktu.
Fundusze inwestycyjne połączone z lokatą a gwarancje BFG
Innym, często spotykanym produktem inwestycyjno-depozytowym, jest lokata (często z promocyjnym oprocentowaniem) sprzedawana w połączeniu z funduszem inwestycyjnym.
W tym wypadku sprawa jest prosta: gwarancje BFG obejmują jedynie część pieniędzy – tę ulokowaną w banku. Nie są nimi objęte środki zainwestowane w kapitałową część produktu.
Polisolokaty – czy są gwarantowane przez BFG?
W dawnych czasach polisolokaty cieszyły się sporą popularnością. Przyczyna była prosta – można było dzięki nim obejść mechanizm poboru podatku od zysków kapitałowych. Później produkty te zyskały jednak złą sławę, głównie za sprawą niezbyt uczciwych dystrybutorów i niekorzystnych dla klientów konstrukcji umów. Obecnie są one stosunkowo rzadko spotykane, jednak może się zdarzyć, że doradca w banku zaproponuje nam je jako alternatywę dla zwykłej lokaty. Jak wygląda kwestia gwarancji BFG w tym wypadku?
Wystawcą polisolokaty jest towarzystwo ubezpieczeniowe, dlatego też ulokowane w niej środki nie są gwarantowane przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Produkty te są natomiast chronione przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. Niestety, wysokość gwarancji to jedynie 50% należnej kwoty świadczenia (w praktyce – kwoty, którą klient powinien otrzymać po zakończeniu okresu działania produktu), nie więcej jednak niż równowartość 30 tysięcy Euro.
Obligacje
Zdarza się też, że banki starają się namówić klientów do zakupu własnych (a niekiedy nawet cudzych) obligacji.
Decydując się na taką inwestycję, trzeba mieć na uwadze fakt, że obligacje korporacyjne nie są gwarantowane przez BFG (nawet te, których emitentem jest bank). Przekonali się o tym boleśnie posiadacze papierów dłużnych Idea Bank i Getin Bank, którzy po przymusowej restrukturyzacji wspomnianych instytucji zostali praktycznie z niczym,
W bankach PKO BP S.A. i PEKAO S.A. można natomiast nabyć detaliczne obligacje skarbowe. Papiery te również nie mają gwarancji BFG, jednak ich zakup należy uznać za jedną z bezpieczniejszych inwestycji, dostępnych obecnie dla drobnych ciułaczy – kupując je, stajemy się wierzycielami Skarbu Państwa.
Skąd BFG ma pieniądze?
Bankowy Fundusz Gwarancyjny pobiera składki od banków i SKOK-ów, a następnie finansuje z nich ewentualne wypłaty lub postępowania restrukturyzacyjne. Wysokość składek uzależniona jest od wielu czynników (głównie od wysokości kapitału danego podmiotu).
W lipcu 2030 ma zostać osiągnięty „docelowy poziom środków systemu gwarantowania depozytów” w bankach i SKOK-ach. Mówiąc bardziej zrozumiałym językiem – po tej dacie nie będą (teoretycznie) potrzebne dalsze wpłaty do systemu. No cóż, zobaczymy.
Innymi źródłami środków BFG mogą być m.in.:
- dochody z udzielonych przez Fundusz pożyczek,
- kredyty NBP,
- dotacje z budżetu państwa.
Gwarancje BFG – jak wygląda ich realizacja?
Aby doszło do wypłaty z BFG, muszą zostać spełnione ustawowe przesłanki. W praktyce należy do nich jedynie zaprzestanie działalności (czytaj: bankructwo) banku lub SKOK-u.
O przystąpieniu do wypłat Bankowy Fundusz Gwarancyjny informuje za każdym w specjalnym komunikacie (zobacz przykład).
Najczęściej obsługę procesu wypłat BFG powierza się dużym, ogólnopolskim bankom. Fundusz określa przy tym termin, w jakim trzeba zgłosić się po środki. Jeżeli jednak ktoś spóźni się, nie oznacza to, że utraci zdeponowane pieniądze – będzie po prostu musiał złożyć dodatkowy wniosek o wypłatę. Ma na to 5 lat od „daty spełnienia gwarancji”.
